Als je er in die tijd nooit was.

Als je er in die tijd nooit was – simpelweg omdat je er te jong voor bent of omdat Ooltgensplaat geen voor de hand liggende bestemming was – valt het misschien niet mee om je je daar, boven op die lange, groene dijk, een perron met tramrails in te beelden. Nu heerst er een serene rust. Niets verraadt de voorgoed voorbije dynamiek van passagiers die in- en uitstappen, sissende en rokende stoomtrams of het laden en lossen van wat voor nering dan ook. Echt niets. Van het water dat in 1953 het dorp in stroomde is ook nauwelijks een voorstelling te maken. Al is daar toch meer van te zien dan van het RTM-verleden. Iets meer.

Kunstkruimels Watersnood in Ooltgensplaat en Stellendam
Onder aan de dijk, enkele tientallen meters van het imaginaire perron, staat nog altijd fier het stationnetje. Het is een café met de naam De Brak. Je zou als argeloze bezoeker van Ooltgensplaat bijna denken dat die naam verband zou kunnen houden met de onmiskenbare gevolgen van een avondje doorzakken. In het wegdek van de Nieuwstraat trekt een kleurige tegel de aandacht.

Herdenkingstegel aan de watersnoodramp van 1953 (foto Hans Villerius)

Er staat van alles op: een letter, een creatieve verbeelding van het roodgele wapen van Ooltgensplaat en een soort peilstok die aangeeft tot hoe hoog het water reikte in 1953. Toch wel hoog, besef je, als je ziet dat De Brak bijna onder water stond. En dat geldt natuurlijk ook voor het pand tegenover het voormalige tramstationnetje: bij het ziekenhuis van Ooltgensplaat – later sanatorium en Groene Kruis-gebouw, nu woonhuis – moet het water tegen het dak hebben geklotst.

Verderop liggen nog meer tegels. Ze zijn als kruimels door het dorp gestrooid. Maar niet willekeurig: de tegels sieren het wegdek of de stoep op nauwkeurig bepaalde plaatsen. Ze markeren de hoogte van het overstromingswater. De diepte kun je ook zeggen. In Ooltgensplaat zijn tweeëndertig van die tegels. Je kunt ze volgen, samen vormen ze een bijzondere dorpswandeling. Een spoor van vloeibare vernietiging. Langs de gedempte Kerksingel, waar het water ook zeer hoog stond – als een badkuip moet dit gedeelte van het dorp zijn volgestroomd – en waar het zout nog altijd in veel muren zit. Een witkwast heeft hier maar even het gewenste effect… Langs het wandelpad over de Oude Wal, waar de peilstokken op de tegels aangeven dat de waterhoogte lager was. Relatief laag.

In Ooltgensplaat verdronken maar twee mensen. Ze raakten onder een landbouwmachine die ze probeerden te redden. Hoe kan het dat er in zo’n badkuip tot goothoogte maar zo weinig slachtoffers waren? De reden is simpel: men was op tijd weg. Waar een alerte en kordaat optredende burgemeester al niet goed voor is… 

Vele kilometers naar het westen, in Stellendam, was er geen beginnen aan. Hier raasde het water met volle kracht door de straten, met een veel en veel hoger aantal slachtoffers als gevolg. Ook in Stellendam liggen tegels. Nu, naar de wapenkleuren van dit jonge dorp, gedecoreerd met groene en witte golven. Maar, net als in Ooltgensplaat, ook met een letter en een peilstok. De aangegeven waterhoogte nabij het vissershaventje van toen laat niets aan duidelijkheid te wensen over: zeer hoog.

De tegels, Kunstkruimels geheten, zijn ontworpen door beeldend kunstenaar Mirian Zimmerman. Ze heeft er diep over nagedacht. In de eerste plaats moesten ze kleurrijk zijn. “Ik wilde per se kleur, want straten zijn meestal saai en grijs.” Verder heeft ze bewust letters op de kruimels gezet. Wie de route loopt en de letters noteert, heeft aan het eind een tekst die herinnert aan de desastreuze feiten van februari 1953. “Een wandeling maken met pa en ma, dat vinden kinderen vaak doodsaai. Maar het is wel belangrijk dat ook kinderen deze routes lopen of fietsen. Door onderweg een puzzel op te lossen wordt het boeiend”, zegt Mirian Zimmerman. 

Tot slot hebben de tegels een actuele boodschap: kijk eens hoe het water kan huishouden, hoe erg het kan zijn. In een tijd van stijgend zeewater en dalend land heet dat waterbewustzijn.